Το μαγικό βουνό. Ο Σεττεμπρίνι για τον θάνατο

Η εμφάνιση μιας πανδημίας που, τουλάχιστον στην ελληνική πραγματικότητα και τουλάχιστον μέχρι τώρα, δεν υπήρξε ιδιαίτερα καταστροφική με άμεσο τρόπο –πράγμα που σίγουρα οφείλεται περισσότερο στην έλλειψη συνδεσιμότητας και ένταξης στην παγκόσμια κυκλοφορία, παρά στις ικανότητες του «επιτελικού κράτους»– και της οποίας μένει να δούμε τα έμμεσα πολιτικοκοινωνικά αποτελέσματα, λειτούργησε μεταξύ άλλων και ως υπόμνηση θανάτου. Τα ερωτήματα που κυκλοφόρησαν σχετικά με τον ιό κατανέμονται στις διαστάσεις του χρόνου, και η υπόμνηση του θανάτου (του πραγματικού, του πνευματικού, της πολιτισμική εικόνας του) που τον συνοδεύει δίνει ακόμα περισσότερο τα πρωτεία στο παρόν, την κατεξοχήν διάσταση της επιβίωσης και της ζωικότητας. Ο θάνατος επελαύνει ξανά επιτέλους στα τυφλά στις δυτικές κοινωνίες· αφού σε αρκετές άλλες δεν παράτησε ποτέ αυτό το συνήθειο. Με την έννοια αυτή, υπάρχει πράγματι κάτι το εξισωτικό σε αυτή την υπόμνηση, έστω και αν, όπως πάντα, αυτοί που θα δυσκολευτούν να ανταπεξέλθουν στην πανδημία, και κυρίως στις επιπτώσεις της, δεν θα είναι οι προνομιούχοι. Αυτός ο μικροθρίαμβος του θανάτου δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπιστεί αναλυτικά, όπως αντιμετωπίζουν συνήθως τα προβλήματά τους οι κοινωνίες μας: οι επιστήμονες σηκώνουν τα χέρια ψηλά, ενώ οι γιατροί και το νοσηλευτικό προσωπικό σηκώνουν τα μανίκια, προσπαθώντας να σώσουν ό,τι σώζεται. Οι υπόλοιποι πολίτες υποχωρούν στην ιδιωτική τους σφαίρα, με μία και μοναδική ελπίδα: να μη τους πιάσει ο θάνατος χωρίς κωλόχαρτο, με τα παντελόνια κατεβασμένα.

Το μαγικό βουνό. Η καχυποψία του Σεττεμπρίνι για τη μουσική

Η αφηγηματική κατάρρευση των πρώτων εβδομάδων της πανδημίας διέρρηξε ακόμα εντονότερα την αίσθηση του χρόνου, αφήνοντάς μας ανήμπορους και ανήμπορες να παρακολουθούμε, για άλλη μια φορά, υπερτροφικές εξελίξεις στις οποίες αδυνατούμε να παρέμβουμε, εγκλωβισμένοι όπως είμαστε στο παρόν, για τις οποίες το εξυπνότερο πράγμα που ακούσαμε είναι η πιο βαρετή από τις οδηγίες του οικογενειακού τραπεζιού: «να πλένεις τα χέρια σου». Εάν ένα καθήκον αναδείχθηκε σε αυτή τη νέα προσωρινή μα γεμάτη ένταση χρονικότητα, πέραν της όποιας πρακτικής βοήθειας μπορεί να παρασχεθεί από τον καθέναν και την καθεμία σε αυτές και αυτούς που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη, αυτό είναι ο συνολικός, ριζικός αναστοχασμός. Η πανδημία έφερε ανάγλυφα στην επιφάνεια τις κοινωνικές και προσωπικές έξεις, δείχνοντας μεμιάς, και καλύτερα από κάθε ανάλυση, αυτό που βρίσκεται καθημερινά στο τραπέζι μας, όπως και τα υλικά από τα οποία είναι το τραπέζι φτιαγμένο, και απαίτησε να σκεφτούμε ψύχραιμα μια σειρά από μεγέθη και αξίες. Μας καλύπτει η αντίδραση του κράτους, το οποίο δεν μπορεί παρά να αναπαράγει και να εμπεδώνει στους πολίτες τη χαρακτηριστική λογική του; Εάν ξαφνικά όλοι συμφωνούν ως προς τον καταστροφικό χαρακτήρα της ιδιωτικοποίησης της δημόσιας υγείας, δεν ισχύει το ίδιο και για τις υπόλοιπες ιδιωτικοποιήσεις; Είναι άραγε ο διάχυτος φόβος του θανάτου δικαιολογημένος; – σε ποιον βαθμό; – τι σημαίνει αυτός ο έντονος φόβος για το αξιακό μας σύστημα και προς ποια κατεύθυνση δείχνει στο μέλλον; Και τι αποτελέσματα θα έχει η απότομη ενίσχυση της ήδη καλπάζουσας ψηφιακής διαμεσολάβησης για τους ανθρώπους των κοινωνιών μας· τα «μέσα επικοινωνίας που ευτυχώς διαθέτουμε» και τα πολυποίκιλα media που καταναλώνουμε ακατάπαυστα, η πανταχού παρούσα επικοινωνία είναι πράγματι η πανάκεια που μας γλίτωσε από το ρήμαγμα που θα σηματοδοτούσε μια πανδημία χωρίς αυτές τις κολοσσιαίες επικοινωνιακές δυνατότητες;